Các chủ ngân hàng Công giáo: thế lực thứ ba
 |
| Một phần trong chiến tranh Pháp-Phổ - Trận Wörth - Thái tử Friedrich và quân sĩ sau chiến thắng, thạch bản của bức tranh do Georg Bleitreu vẽ. |
Trước năm
1870, thế lực của các nhóm gia tộc ngân hàng Pháp đại khái là sự so kè sát nút
giữa các ngân hàng Do Thái và chủ ngân hàng Thanh giáo. Trong số các gia tộc
ngân hàng Do Thái, gia tộc Rothschild rõ ràng nắm giữ vị thế lãnh đạo. Trong hệ
thống các gia tộc ngân hàng Thanh giáo, người lãnh đại là gia tộc Mirabaud. Các
gia tộc ngân hàng Công giáo không chịu sự đàn áp tôn giáo như người Thanh giáo
và chủ ngân hàng Do Thái, đó cũng là lý do tại sao họ thiếu sự gắn kết.
Sau khi chiến
tranh Pháp – Phổ kết thúc năm 1870, gia tộc ngân hàng thứ ba, tức các gia tộc
ngân hàng Công giáo đã dần dần hình thành tại Pháp. Nhóm này bao gồm Davillier,
Lubersac, Demachy, Goudchaux, Lehideux và các gia tộc ngân hàng khác. Tuy
nhiên, thế lực thứ ba này thực sự là một lực lượng kém ổn định hơn và họ nhanh
chóng tách thành hai phe. Một phe gồm các ngân hàng Công giáo thì dần dần thành
lập liên minh với mạng lưới của gia tộc Rothschild và ủng hộ việc thành lập nền
Cộng hòa thứ ba; một phe thì chủ yếu hợp tác với các tập đoàn công nghiệp nặng
đang trên đà trỗi dậy, và những gia tộc chủ lực của tập đoàn công nghiệp nặng đều
là các tín đồ Công giáo, trong đó "Ông vua thép Pháp" Schneider là
người nắm vai trò lãnh đạo. Trong số ba thế lực này, rõ ràng gia tộc Rothschild
nắm ưu thế tuyệt đối.
Sự tiến hóa của quyền lực
tài chính: từ quyền sở hữu đến quyền khống chế
Trong lịch
sử nước Pháp, bất luận là gia tộc Rothschild hay gia tộc Bellella, hai nhóm quyền
lực lớn này đều có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với chính phủ, nhưng mối quan hệ
của họ với nền kinh tế thực thể của Pháp lại rất yếu. Ngoài việc đầu tư khá nhiều
vào lĩnh vực đường sắt, sự quan tâm của họ với các ngành kinh tế thực tế khác là
không lớn. Có hai lý do chính. Thứ nhất, Pháp có ngân sách dự trữ tương đối dồi
dào cho nhu cầu vốn trong giai đoạn đầu của cuộc Cách mạng Công nghiệp, khiến
việc cạnh tranh giữa các ngân hàng quốc tế không tạo ra nhiều lợi nhuận, nên họ
không cố nhiều động lực. Thứ hai, các cuộc chiến tranh giữa chính phủ và nước
ngoài sẽ làm nảy sinh nhu cầu lớn về nợ công, lợi nhuận vừa cao vừa được đảm bảo,
và đó là những khoản đầu tư sẽ tạo ra lợi nhuận khủng khiếp và không có nhiều rủi
ro. Ngoài ra, ở các quốc gia khan hiếm nguồn vốn, lợi nhuận từ các dự án như vậy
là tương đối khả quan, lại có sự bảo lãnh của chính quyền địa phương, cũng thuộc
dạng đầu tư có lợi nhuận cao và đáng tin cậy. Trong hoàn cảnh này, kỳ thực nguồn
tiền của các ngân hàng quốc tế sẽ không đổ trực tiếp vào vòng tuần hoàn kinh tế
thực thể của quốc gia, mà sẽ được dùng để tìm kiếm các thương vụ mang lại lợi
nhuận cao trên thị trường quốc tế.
Xét theo mô
thức vận hành của ngân hàng, nhu cầu tài chính của các ngành dệt, luyện kim, vận
tải và máy móc trong những ngày đầu phát triển chủ nghĩa tư bản công nghiệp ở
Pháp khá hạn chế, các ngân hàng tư nhân Pháp đã đủ để đối ứng. Đồng thời, người
Pháp yêu thích tiết kiệm thường tỏ ra bảo thủ hơn trong hướng đầu tư của mình.
Họ thích mua những trái phiếu chính phủ và doanh nghiệp ổn định và đáng tin cậy
và không mấy hứng thứ với kiểu đầu tư có tính rủi ro cao như mua bán cổ phiếu.
Nếu đầu tư vào công nghiệp, họ có xu hướng lựa chọn các doanh nghiệp tư nhân và
doanh nghiệp gia tộc, ít sẵn sàng đầu tư vào các tổ chức thương mại hoặc công
ty lớn. Vì vậy các ngân hàng cổ phần với quy mô lớn phát triển rất chậm ở Pháp,
điều này cũng tương tự như Vương quốc Anh.
Tuy nhiên,
cùng với việc xây dựng các dự án đường sắt quy mô lớn, cục diện này đã có những
thay đổi sâu sắc.
Thời kỳ cao
điểm của việc xây dựng đường sắt Pháp là từ năm 1830 đến 1870. Việc xây dựng
các dự án đường sắt thường đòi hỏi việc huy động vốn với quy mô lớn, và nhu cầu
vốn vượt xa khả năng đáp ứng của hệ thống ngân hàng tư nhân truyền thống. Hoạt
động đầu tư của các ngân hàng tư nhân chủ yếu phụ thuộc vào lượng tiền tích trữ
của một ngân hàng nhất định. Mô hình ngân hàng kiểu này đã gặp phải những thách
thức lớn trong thời kỳ đại công nghiệp, đặc biệt là trong quá trình nổi lên của
việc xây dựng đường sắt trong các hệ thống công nghiệp hiện đại. Để đáp ứng nhu
cầu tài chính quy mô lớn trong giai đoạn hậu Cách mạng Công nghiệp, hệ thống
tài chính bắt buộc phải thành lập một ngân hàng đầu tư hoàn toàn mới theo chế độ
cổ phần, ngân hàng tiền gửi, ngân hàng tiết kiệm và một loạt các tổ chức tài
chính mới như các công ty bảo hiểm. Những tổ chức tài chính này sẽ tập trung
nguồn tiền tiết kiệm của các khách hàng nhỏ lẻ, thông qua hoạt động của các
ngân hàng đầu tư, để dẫn vốn vào lĩnh vực công nghiệp – nơi nhu cầu vốn đặc biệt
lớn, từ đó mang lại lợi nhuận đáng kể.
Trong mô
hình ngân hàng đầu tư theo chế độ cổ phần mới, vai trò của các chủ ngân hàng tư
nhân đã thay đổi từ một người cho vay bằng tiền riêng của mình thành một người
quản lý và huy động nguồn vốn công cộng. Trên thực tế, quá trình này rất có lợi
cho các chủ ngân hàng tư nhân. Trước đây, do các ngân hàng tư nhân sử dụng vốn
của mình để cho vay, thế nên sự kiểm soát của các ngân hàng tư nhân đối với các
ngành nghề là rất dễ nhận biết và thiếu tính bảo mật. Trong khi đó, với vai trò
là người quản lý tài sản của các khách hàng công chúng, trong quá trình gia
tăng sức kiểm soát đối với tài sản, họ cũng lặng lẽ gia tăng tính bảo mật trong
quy trình hoạt động của mình. Trong mô hình quản lý tài sản này, họ sẽ không
công khai danh tính của mình và chủ yếu hoạt động đằng sau hậu trường. Sự sắp xếp
hệ thống tư bản tài chính tinh vi này sẽ cách ly một cách hiệu quả ánh mắt tò
mò của công chúng.
Đằng sau
hàng loạt các tổ chức tài chính mới nổi này, các thành viên của hội đồng quản
trị về cơ bản là thuộc cùng một gia tộc ngân hàng. Ngân hàng Paribas là một điển
hình trong số đó.
Từ năm 1870
đến khi Chiến tranh thế giới Thứ hai bùng nổ, Pháp trải qua thời kỳ của nền Cộng
hòa thứ ba. Các gia tộc ngân hàng Do Thái do gia tộc Rothschild đứng đầu là tập
đoàn quyền lực tài chính chính ủng hộ nền Cộng hòa thứ ba, nhưng các gia tộc
ngân hàng Thanh giáo và Công giáo lại có xu hương chống lại nền Cộng hòa thứ ba
này. Các gia tộc ngân hàng Do Thái do Rothschild đứng đầu đã thu được những lợi
ích rất lớn khi nắm được quyền kiểm soát Ngân hàng Paribas – một ngân hàng đầu
tư theo chế độ cổ phần lớn nhất và quan trọng nhất ở Pháp. Vào đầu thế kỷ XX,
Ngân hàng Paribas đóng vai trò mang tính quyết định trong đời sống kinh tế và
chính trị của Pháp.
Đến năm
1931, Ngân hàng Paribas do gia tộc Rothschild kiểm soát đã có tổng cộng 357
công ty niêm yết tại Pháp, các thành viên gia tộc và quản lý cấp cao của các
ngân hàng gia tộc kiểm soát 180 ghế thành viên hội đồng quản trị của 120 công
ty. Sự kiểm soát này được thiết kế một cách hết sức tinh vi thông qua chủ nghĩa
tư bản tài chính. Ví dụ như thiết kế chặt chẽ trong quyền không biểu quyết
(nonvoting) và quyền bỏ nhiều phiếu (multivoting) trong chế độ cổ phần, hay
phương thức mà trong đó những thành viên hội đồng quản trị cũ bỏ phiếu bầu các
thành viên hội đồng quản trị mới, v.v… Đây đều là những thủ đoạn hết sức hiệu
quả để một số lượng cực ít các cổ đông đặc thù có thể khống chế tài sản của đa
số các cổ đông còn lại. Hoặc lấy một ví dụ khác, số cổ phiếu mà các cổ đông đặc
quyền nắm giữ trong tay sẽ tương đương với 1 cổ phiếu – 1 phiếu bầu, nhưng
trong số cổ phiếu phát hành ra công chúng, mỗi cổ phiếu chỉ có quyền bỏ phiếu với
tỉ lệ 1/10, cách sắp xếp như vậy nhằm đảm bảo quyền kiểm soát thực tế của cổ
đông đặc quyền đối với việc bổ nhiệm hội đồng quản trị của công ty và hoạt động
của công ty.
Để chống lại
ảnh hưởng của Ngân hàng Paribas, các chủ ngân hàng Thanh giáo đã thành lập ngân
hàng đầu tư cổ phần của riêng họ vào năm 1904, đó là Ngân hàng Liên hợp Paris
(Union Parisienne). Từ năm 1904 đến 1919, với Ngân hàng Liên hợp Paris là cốt
lõi, các chủ ngân hàng Thanh giáo đã hợp nhất các lực lượng tài chính khác nhau
và tiến hành cạnh tranh với lực lượng ngân hàng Do Thái, trong đó Ngân hàng
Paribas làm nòng cốt. Trên thực tế, việc hệ thống ngân hàng Thanh giáo và hệ thống
ngân hàng Do Thái tranh giành quyền lực chính trị và kinh tế của Pháp đã góp phần
lớn vào sự tê liệt của hệ thống chính trị và kinh tế Pháp. Đặc biệt vào giai đoạn
1934 – 1938, cuộc đấu tranh giữa hai nhóm quyền lực lớn này đạt đến một mức độ
khốc liệt chưa từng có, dẫn đến sự phục hồi chậm chạp của Pháp trong cuộc Đại
khủng hoảng, hậu quả nghiêm trọng hơn là sự thất bại nhanh chóng của Pháp trong
Thế chiến II năm 1940.
Đánh giá từ
tình hình của các công ty niêm yết của Pháp, tổng số công ty đăng ký tại Sở
Giao dịch Chứng khoán Paris năm 1936 là 1.506. Khoảng 600 trong số đó là những
công ty siêu quan trọng, có liên quan đến nền kinh tế quốc gia và đời sống của
người dân. Ngoài ra còn có khoảng 200 công ty quan trọng nhưng chưa niêm yết
trên sàn chứng khoán và có khoảng 800 công ty "nặng ký" đối với nền
kinh tế Pháp. Trong số các công ty này, nhóm các gia tộc ngân hàng Do Thái kiểm
soát hơn 400 công ty, đối thủ của họ kiểm soát hơn 300 công ty, và chỉ có hơn
100 công ty nằm dưới sự kiểm soát của các thế lực khác hoặc không bị khống chế.
Trong Thế chiến II, giai đoạn bốn năm Pháp bị Đức chiếm đóng, tài sản của các
gia tộc ngân hàng Do Thái bị tước đoạt thẳng tay, bao gồm cả kiểm soát các công
ty niêm yết. Tất nhiên sau chiến tranh, tất cả quyền lực được phe chiến thắng
thu hồi lại, và nước Đức do đã chiến bại nên buộc phải bồi thường.
Bao gồm cả
hai nhóm quyền lực gia tộc ngân hàng, theo thống kê thì có 183 thế lực tài
chính lớn đã kiểm soát nước Pháp vào thời điểm đó, và họ trở thành tiền thân của
"200 gia tộc" nổi tiếng của Pháp. Ngoài ra, các gia tộc tài chính đã
tăng cường thâm nhập vào giới chính trị và báo chí, việc các chủ ngân hàng đầu
tư vào báo chí hoặc thiết lập tòa soạn của chính họ là khá phổ biến. Tất cả những
điều này mang lại ảnh hưởng sâu sắc đến các lĩnh vực khác nhau của chính trị,
kinh tế và đời sống xã hội Pháp. Ngoài việc lôi kéo giới quyền quý, các đại gia
trong ngành tài chính cũng đích thân dấn thân vào lĩnh vực chính trị, và
Achille Fould, Bộ trưởng Bộ Tài chính của Napoléon III, là một trong số đó.
Ngoài ra có không ít đại diện của các gia tộc ngân hàng cũng tham gia vào giới
chính trị, ví dụ năm 1962, Thủ tướng Pháp Pompidou do Tổng thống Charles de
Gaulle bổ nhiệm vốn là Tổng giám đốc Ngân hàng Paribas của gia tộc Rothschild.
Pompidou là thủ tướng Pháp từ 1962 đến 1968, từ năm 1969 đến năm 1974 là Tổng
thống Pháp.
Sau hơn 200 năm tiến hóa, sức mạng của quyền lực tài chính đã ăn sâu bắt rễ ở Pháp và rất khó để lay chuyển.
 |
| Biểu đồ mạng lưới quan hệ |
Trích "Chương 3, Chiến tranh tiền tệ - phần 2 - Sự thống trị của quyền lực tài chính, Song Hong Bing"
Đọc tiếp:
Nhận xét
Đăng nhận xét